“Don’t play what’s there, play what’s not there”
Waarom jazz de perfecte metafoor is voor verdiepend proceswerk.
Toen mijn man en ik elkaar leerden kennen 20 jaar geleden hadden we sowieso één gedeelde passie: muziek luisteren. Na ruim een maand daten vroeg hij me of ik mee ging naar het North Sea Jazz Festival, toen nog in Den Haag. Nu is jazz niet per sé de muziekstijl waar ik dol op ben. Van té experimentele jazz krijg ik zelfs moordneigingen ;-). Maar ik was verliefd en was toch ook wel heel benieuwd naar deze voor mij nieuwe wereld dus zei ik ja. Wat ik me niet direct realiseerde is dat ik dan meteen zijn broertje zou ontmoeten én zijn vader. Maar goed, als je die dan toch ergens ging ontmoeten dan maar onder het genot van een biertje, muziek en een goede sfeer. Ik vond het spannend én onbekend.
Het interpersoonlijke veld
Eerder schreef ik al een blog over het interpersoonlijke of relationele veld. Dat veld dat in iedere relatie én in iedere groep aanwezig is en waar velen van ons huiverig voor zijn. Vaak voel je wel aan je water dat er iets speelt maar toch proberen we zo hard mogelijk om alles dicht te zetten door de stiltes vol te praten. Toch zit er juist goud in dit veld. Of zoals ik dat placht te zeggen: informatie. Hele waardevolle informatie zelfs. Wat ongezegd blijft, is vaak belangrijker dan wat er wel gezegd wordt. Ogden1 noemde al de potentie van dit veld: het veld drukt zowel intelligentie als nieuwe mogelijkheden uit. En verder: De belangrijkste vereiste voor het aanboren van een interpersoonlijk veld is ons vermogen om volledig te accepteren dat we samen in het onbekende stappen, en om de onvoorspelbaarheid van elk opkomend proces radicaal te omarmen. Het veld (the third space) ontstaat niet zomaar, het heeft stilte, ruimte, deep listening en een therapeutisch frame nodig2. Het is dé plek waar je moet wezen als je wilt veranderen en als je verandering teweeg wilt brengen. Maar waarom zijn we toch zo huiverig voor het onbekende?
Voorspelbaarheid is lekker
Ons brein vindt voorspelbaarheid prettig omdat het een gevoel van controle en veiligheid biedt. Het menselijk brein is evolutionair geprogrammeerd om patronen te herkennen en te anticiperen op gebeurtenissen om zo efficiënt mogelijk te kunnen reageren op de omgeving. Voorspelbaarheid creëert een gevoel van orde en stabiliteit, waardoor angst en stress verminderen. Het brengt een gevoel van controle met zich mee, waardoor we beter kunnen omgaan met onzekerheid. Nogal wiedes dat we ons verzetten tegen het onbekende.
Onvoorspelbaarheid of The Unknown
Maar wil je veranderen of verandering dan moet je juist het onbekende aangaan. En dan is voorspelbaarheid helaas een deal killer. Miles Davis had daar een hele mooie quote voor:
“Don’t play what’s there, play what’s not there.”
Miles Davis
Miles Davis spoorde muzikanten aan om verder te denken dan de conventionele manieren van spelen en hun intuïtie en creativiteit te gebruiken om iets nieuws en origineels te creëren. Hij geloofde dat improvisatie ging over het ontdekken van nieuwe geluiden en ideeën die nog niet in de muziek aanwezig waren. Hij had het in feite over ‘onder de geschreven noten’ te gaan, om verder te gaan dan wat we al weten. Voorbij het bekende, welcome to the Unknown.
Door te spelen wat er niet was, vertelde hij dat muzikanten hun verbeeldingskracht moesten gebruiken om iets unieks en onverwachts te creëren. Met andere woorden: Miles Davis moedigde muzikanten aan om risico’s te nemen en op hun instinct te vertrouwen bij het spelen van muziek. Hij geloofde dat echte creativiteit voortkwam uit het loskomen van de beperkingen van de muziek en het vinden van nieuwe manieren om zichzelf te uiten. Deze benadering van improvisatie en muziek maken heeft een blijvende impact gehad op jazz en andere muziekgenres en heeft generaties muzikanten geïnspireerd om buiten de gebaande paden te denken en nieuwe mogelijkheden in de muziek te verkennen.
Proceswerk
Ook bij proceswerk nemen we deel aan een proces dat we nog niet helemaal of helemaal niet kennen van tevoren. Er zit wijsheid in het lichaam van zowel cliënt als therapeut, in de gedachten en dingen waar we als persoon ons niet bewust van zijn. Juist in de interactie die we samen hebben (inter-subjectiviteit) en op het aanvankelijk onbewuste niveau zit potentie, nieuwe mogelijkheid tot verandering. Zo kunnen we samen niet sturen wat er gebeurt, we kunnen alleen samen mogelijkheden creëren. Daar heb je geduld voor nodig.
En hoe het NSJ was? Leuk! We zijn inmiddels 20 jaar en vele versies van het NSJ verder. We zijn dit jaar 17 jaar getrouwd en gezegend met een koningskoppel van 16. Ik had dat niet kunnen bedenken toen ik ja zei tegen meegaan naar die eerste NSJ. En jazz? Jazz vind ik vooral fantastisch als die gemaakt wordt door José James, wiens muziek ik heb leren kennen op het NSJ in Rotterdam en die ik waarschijnlijk nooit had leren kennen was ik destijds niet in het onbekende gesprongen.
